تفاوت اخلاق و حقوق کیفری در واکنش به بخت پیامدی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکترا، گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22059/jqclcs.2024.352024.1803

چکیده

گرایش کیفری در دانش حقوق از دیرباز پذیرای بسیاری از مباحث اخلاقی بوده است. مسئلۀ نوظهور بخت اخلاقی به‌سرعت بازتاب خود را در محافل حقوق کیفری نمایان کرد. پژوهش حاضر یکی از اقسام بخت اخلاقی یعنی بخت پیامدی را در تداول میان دانش فلسفۀ اخلاق و حقوق کیفری به بحث نهاده داده است. بخت پیامدی اخلاقی بدان‌معناست که نتیجه رفتار مرتکب بر ارزیابی اخلاقی وی مؤثر باشد. بخت پیامدی کیفری هم این‌گونه تعریف می‌شود که نتیجۀ رفتار مرتکب بر سرنوشت کیفری وی مؤثر باشد. در مقاله پیش رو پس از مرزبندی دقیق مفهومی، تلاش شده کانون ابهام به‌درستی تعیین شود و پرسش موضوع گفت‌وگو به‌دقت پردازش شود. این مقاله نشان می‌دهد که بخت پیامدی اخلاقی وجود ندارد، بر خلاف بخت پیامدی کیفری. در اخلاق، سرزنش‌پذیری نقطۀ نهایی است. در حقوق کیفری اما سرزنش‌پذیری آغاز سخن است؛ شرطی است لازم اما غیرکافی. این ویژگی مهم در کنار قواعد دیگری چون بیانی بودن مجازات و حداقلی بودن حقوق کیفری، مسیر حقوق کیفری را از گفت‌وگوهای اخلاقی در مسئله بخت پیامدی متمایز می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The difference between ethics and law in response to consequential luck

نویسنده [English]

  • Mohammad Niazi
Ph.D., Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran.
چکیده [English]

The criminal field in Law study has long been open to many ethical debates. The emerging issue of moral luck quickly reflected itself in criminal law conversations. This article has discussed one of the types of moral luck, that is, consequential luck, in the discussion between the moral philosophy and criminal law. Consequential moral luck means that the result of the perpetrator's behaviour is effective on his moral evaluation. Consequence criminal luck is also defined as the result of the perpetrator's behaviour is effective on his criminal fate. In this article, after precise conceptual demarcation, an attempt has been made to correctly determine the center of ambiguity and to process the question of the topic of discussion carefully. The present article shows that there is no consequential moral luck, unlike consequential criminal luck. In ethics, blameworthiness is the ultimate point. In criminal law, blameworthiness is the beginning; It is a necessary but insufficient condition. This important feature, along with other rules such as expressiveness of punishment and minimality of criminal law, distinguishes the path of criminal law from moral discussions in the issue of consequential luck.

کلیدواژه‌ها [English]

  • moral luck
  • consequential luck
  • criminal luck
  • blameworthiness
  • features of punishment

مراجع

  1. الف) فارسی

    1. استفانی، گاستون و لواسور، ژرژ و بولوک برنار (1377). حقوق جزای عمومی. ترجمۀ حسن دادبان، جلد اول، چاپ اول، تهران : انتشارات علمی فرهنگی.
    2. جوان جعفری، عبدالرضا و ساداتی، سیدمحمدجواد (1394). ماهیت فلسفی و جامعه‌شناختی کیفری؛ تأملی در چیستی و کارکردها کیفر، چ اول، تهران: میزان.
    3. خزاعی، زهرا و تمدن، فاطمه (1397). رابطۀ شانس و مسئولیت اخلاقی در نگاه تامس نیگل. فصلنامۀ اندیشه دینی، 18(3)، 61-84.
    4. خط شب، محمدرضا، بخت اخلاقی (1395). مسئولیت کیفری و مجازات. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی.
    5. علی‌آبادی، عبدالحسین (1353). حقوق جنایی. ج 1، چ پنجم، تهران: دانشگاه تهران.
    6. محمدخانی، عباس (1395). عنصر روانی جرم. ج 1، چ اول، تهران: میزان.
    7. نجیب حسنی، محمود (1385). رابطۀ سببیت در حقوق کیفری، ترجمۀ سید علی عباس‌نیای زارع، چ اول، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    8. نلکین، دانا (1393). بخت اخلاقی. ترجمۀ مریم خدادادی، چ اول، تهران: ققنوس.
    9. نیازی، محمد (1401). از بخت اخلاقی تا بخت کیفری. چ اول، تهران: میزان.
    10. نیازی، محمد؛ الهام، غلامحسین و اخوان، مهدی، تقریری ویژه از قاعدۀ فردی کردن واکنش‌ها در نظام عدالت کیفری با توجه به انگارۀ بخت اخلاقی در قسم پیشارفتار. اخلاق پژوهی، 4(1)، 5-26.

    ب) عربی

    1. اعرجی، عبدالمطلب (1416ق). کنزالفوائد فی شرح مشکلات القواعد. چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    2. انصاری، مرتضی (1428ق). فرائد الاصول. ج 1، چ نهم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    3. حر عاملی، محمد (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. ج 15، چ اول، قم: مؤسسۀ آل البیت.
    4. خویی، سیدابوالقاسم (1422ق). مبانی تکلمة المنهاج. ج 2، چ اول، قم : مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
    5. عوده، عبدالقادر (بی تا). التشریع الجنائی الإسلامی مقارناً بالقانون الوضعی. ج 1، بی‌چا، بیروت: دارالکاتب العربی.

    ب) انگلیسی

    1. Athanassoulis, N. (2005). Morality, moral luck and responsibility: Fortune's web. Springer.
    2. Eisikovits, N. (2005). Moral Luck and the Criminal Law. In Joseph Keim Campbell, Michael O'Rourke & David Shier (eds.), Law and Social Justice, Mit Press.
    3. Enoch, D. (2007). Luck between morality, law and justice. Theoretical Inquiries in Law, 9 (1), 23-59. ‌
    4. Enoch, D. , & Marmor, A. (2007). The case against moral luck. Law and Philosophy, 26( 4), 405-436.
    5. Feinberg, J, (1970). Doing & deserving; essays in the theory of responsibility, Cambridge University Press.
    6. Feinberg, J. (2019). The expressive function of punishment. In Shame Punishment(pp. 3-26). Routledge.‌
    7. Greco, J. (1995). A second paradox concerning responsibility and luck. Metaphilosophy, 26(1/2), 81-96.‌
    8. Hartman, R. J. (2017). In defense of moral luck: Why luck often affects praiseworthiness and blameworthiness. Routledge.‌
    9. Herstein, O. J. (2019). Legal Luck. In The Routledge Handbook of the Philosophy and Psychology of Luck(pp. 414-425). Routledge.‌
    10. Husak, D. (2004). The criminal law as last resort. Oxford Journal of Legal Studies, 24(2), 207-235.‌
    11. Jareborg, N. (1993). Criminal Attempts and Moral Luck. Israel Law Review, 27(1-2), 213-226.‌
    12. Kadish, S. H. (1980). Why Substantive Criminal Law-A Dialogue. Clev. St. L. Rev., 29, 1.‌
    13. Martin, J. W., & Cushman, F. (2016). The adaptive logic of moral luck. The Blackwell companion to experimental philosophy, 190-202.‌
    14. Nagel, T. (1993). Moral Luck. In Statman, Daniel, ed. Moral luck. SUNY Press.
    15. Norrie, A. (1991). A critique of criminal causation. The Modern Law Review54.5: 685-701.‌
    16. Christopher, R. (2004). Does Attempted Murder Deserve Greater Punishment than Murder-Moral Luck and the Duty to Prevent Harm. Notre Dame JL Ethics & Pub. Pol'y, 18, 419-435.
    17. Statman, D. (1997). The time to punish and the problem of moral luck. Journal of Applied Philosophy, 14(2), 129-136.‌
    18. Williams, B. (1993). Moral luck. IN: Statman, Daniel, ed. Moral luck, SUNY Press.
    19. Young, L., Nichols, S., & Saxe, R. (2010). Investigating the neural and cognitive basis of moral luck: It’s not what you do but what you know. Review of philosophy and psychology, 1(3), 333-349.‌
    20. Zimmerman, M. J. (1993) , Luck and moral responsibility IN : Statman, Daniel, ed. Moral luck. SUNY Pres.
    21. Zimmerman, M. J. (2002). Taking luck seriously. The journal of Philosophy, 99(11), 553-576.‌

    د) پایگاه‌های اینترنتی

    1. Nelkin, Dana Kay, Moral Luck, available at https://plato. stanford. edu/entries/moral-luck/ last visited on 2021/03/01.

     

     

مطالعات حقوق کیفری و جرم شناسی
دوره 53، شماره 1
شهریور 1402
صفحه 141-123

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار