«همبستگی اجتماعی» و کمینه‌سازی مداخله‌های کیفری

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

چکیده

برداشت رایج این است که همبستگی اجتماعی توجیه‌کنندة برخورد کیفری با رفتارهایی است که ناقض آن محسوب می‌شوند. این برداشت، اغلب منطبق با توجیه مقابله با جریحه‌دار شدن وجدان جمعی است و وجود ارتباط میان همبستگی اجتماعی و کمینه‌سازی مداخله‌های کیفری را نفی می‌کند. این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی این موضوع می‌پردازد که با وجود توجیه مذکور برای گسترش مداخله‌های کیفری، آیا تأکید بر همبستگی اجتماعی می‌تواند مبنایی جهت کمینه‌سازی مداخله‌های کیفری محسوب شود؟ نتایج نشان می‌دهد که توجیه مذکور، ذیل رویکرد مشابهت‌بنیاد به همبستگی اجتماعی قرار داشته که تحت تأثیر تغییرات اجتماعی، دستخوش دگرگونی و تعدیل شده است. افزون بر این رویکردهای دیگری اعم از استقلال‌پذیری و برابری‌خواهی دربارۀ همبستگی اجتماعی وجود دارند که نه‌تنها توجیه‌کنندۀ افزایش مداخله‌های کیفری به بهانة حفظ همبستگی اجتماعی نیستند، بلکه با تأکید بر استقلال کارکردی، خودمختاری متقابل شهروندی، نفی سلطه‌گری کیفری و حمایت اجتماعی، زمینه‌ساز کمینه‌سازی مداخله‌های کیفری می‌شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Social Solidarity and the Minimization of Criminal Interventions

نویسنده [English]

  • Hassan Ghasemi Moghadam
Assistant Professor, Department of Law, Yazd University, Yazd, Iran.
چکیده [English]

The common perception is that social solidarity justifies the criminal intervention of behaviors that are considered as violations of solidarity. This perception is mainly in line with the justification of dealing with the wounding of the collective conscience and negates the existence of a relationship between social solidarity and the minimization of criminal interventions. This research examines this issue with a descriptive analytical method that despite the aforementioned justification for the expansion of criminal interventions, can the emphasis on social solidarity be considered a basis for minimizing criminal interventions? The results of this research show that the aforementioned justification has been under the approach of similarity based on social solidarity, which has been transformed and adjusted under the influence of social changes. In addition, there are other approaches, including decomposability and egalitarianism, about social solidarity that not only do they not justify the increase of criminal interventions under the pretext of maintaining social solidarity, but by emphasizing on functional independence, mutual autonomy of citizens, negation of criminal dominance and social support, they lay the groundwork for minimizing criminal interventions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • collective conscience
  • social solidarity
  • minimizing
  • criminal intervention
  • social support
  1. منابع

    الف) فارسی

    1. احسان‌پور، سیدرضا؛ احسان‌پور، سیدمحمدرضا (1395). «توجیهات جرم‌زدایی از مصرف مواد مخدر آرام؛ مطالعة تطبیقی در هلند و ایالات متحده». حقوق پزشکی، 10 (39)، 172-199.
    2. آزاد ارمکی، تقی؛ عالمی نیسی، مسعود (1391). «اختلال در انسجام کارکردی میان نهادهای جامعه؛ از نظریه تا شاخص‌سازی بومی». راهبرد اجتماعی و فرهنگی، 1 (4)، 7-38.
    3. اسدالله‌زاده، علی؛ پروین، خیرالله (1394). «بررسی نوع نگرش کارکردگرایی به انسان و تأثیر آن بر حقوق بنیادین بشر». اندیشه‌های حقوق عمومی، 5 (1)، 7-21.
    4. آقابابایی، حسین؛ رضایی زادفر، بهناز (1393). «جرم‌انگاری اعتیاد به مواد مخدر در پرتو اصل پدرسالاری حقوقی». مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، 1، (1)، 1-21.
    5. امیری، آبتین (1393). «بررسی تأثیر قانون ممیزی حاکم بر مطبوعات کشور بر کیفیت نظارت همگانی». پژوهشنامة فرهنگی هرمزگان، (8 و9)، 151-174.
    6. آنسل، مارک (1391). دفاع اجتماعی. برگردان: محمد آشوری و علی‌حسین نجفی ابرندآبادی،
      چ چهارم، تهران: گنج دانش.
    7. باوندپور، علیرضا؛ غلامی، حسین؛ دعاگویان، داود (1402). «تحلیل جایگاه دولت رفاه ایران در پارادایم‌های رفاهی با تأکید بر موازین حقوقی و گزارش لگاتوم 2021، از نظریه تا عمل». پژوهش‌های نوین حقوق اداری، 5 (14)، 13-43.
    8. بشیریه، حسین (1399). جامعه‌شناسی سیاسی. چ بیست‌وهشتم، تهران: نشر نی.
    9. جوان‌جعفری بجنوردی، عبدالرضا؛ ساداتی، سیدمحمدجواد (1392). «دورکهایم و کارکردگرایی در شناخت کیفر». تعالی حقوق، (4)، 103-124.
    10. جوان­جعفری بجنوردی، عبدالرضا؛ ساداتی، سیدمحمدجواد (1394). «مفهوم قدرت در جامعه‌شناسی کیفری». پژوهش حقوق کیفری، 3 (11)، 9-38.
    11. جوان‌جعفری بجنوردی، عبدالرضا؛ ساداتی، سیدمحمدجواد (1397). «از تراژدی تعذیب تا کمدی اصلاح؛ ارادة قدرت و وجدان جمعی». مجلس و راهبرد، 25 (93)، 43-64.
    12. جهانی‌نسب، احمد (1401). «بررسی مفهوم همبستگی اجتماعی در آرا و اندیشه‌های ابن‌خلدون و امیل دورکیم». نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 12 (1)، 149-177.
    13. حبیب‌زاده، محمدجعفر؛ نجفی‌ابرندآبادی، علی‌حسین و کلانتری، کیومرث (1380). «تورم کیفری؛ علل و پیامدها». مدرس علوم انسانی، 5 (4)، 59-78.
    14. خادمی، رضا؛ ساداتی، سیدمحمدجواد؛ جوان‌جعفری، عبدالرضا (1402). «رویکردی جامعه‌شناختی نسبت به گذار از گفتمان گناهواره به گفتمان فنی دربارة جرم در حقوق ایران پس از انقلاب». پژوهش حقوق کیفری، 12 (44)، 89-124.
    15. دلماس‌مارتی، میری (1395). نظام‌های بزرگ سیاست جنایی. برگردان: علی حسین نجفی ابرندآبادی، چ سوم، تهران: میزان.
    16. دورکیم، امیل (1394). درباره تقسیم کار اجتماعی. برگردان: باقر پرهام، چ ششم، تهران: مرکز.
    17. ذاکری، علیرضا (1400). همبستگی اجتماعی و دشمنان آن. چ اول، تهران: نی.
    18. ذاکری، علیرضا (1401). «همبستگی در ایران معاصر، تاریخ یک مفهوم (از دورۀ مشروطه تا انقلاب 57)». فصلنامة مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ( 68)، 44- 75.
    19. رابرتز، جولیان؛ استالاتز، لورتا؛ ایندرمار، دیوید؛ هاف، مایک (1392). عوام‌گرایی کیفری و افکار عمومی: درس‌هایی از پنج کشور. برگردان: زینب باقری‌نژاد؛ سودابه رضوانی؛ مهدی کاظمی جویباری و هانیه هژبرالساداتی، زیر نظر: علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چ اول، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
    20. روستایی، مهرانگیز؛ مقدسی، محمدباقر (1401). «ارزیابی سیاست‌های جمعیتی در سنجة اصول جرم‌انگاری؛ با تأکید بر قانون حمایت از جوانی جمعیت و خانواده». پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، 10 (20)، 117-150.
    21. رهامی، روح‌الله؛ محسنی جیهانی، فاطمه (1400). «تحول اخلاق عمومی و اصول حاکم بر جرم‌انگاری آن، رویکردهای فلسفی و حقوق بشری». پژوهش حقوق کیفری، 10 (36)، 113-142.
    22. رهامی، محسن؛ حیدری، علی‌مراد (1385). «جرم‌زدایی از جرائم بدون بزه‌دیده با نگاهی به حقوق ایران». اندیشه‌های حقوقی، 4 (10)، 5-44.
    23. زارع، مجتبی (1389). مطالعة تطبیقی جرم‌زدایی از قتل ترحم‌آمیز فعال داوطلبانه. حقوق پزشکی، 4 (13)، 63-85.
    24. زینالی، امیرحمزه (1394). جرم‌انگاری در حوزة فرهنگ. چ اول، تهران: مجد.
    25. ساداتی، سیدمحمدجواد؛ نوبهار، رحیم (1397). «تأملی در زمینه‌های شکل‌گیری سیاست کیفری سخت‌گیرانه در دهة نخست انقلاب اسلامی ایران». فقه و حقوق اسلامی، 9 (17)، 157-183.
    26. شهابی، مهدی (1401). «فلسفۀ حقوق، مبانی نظری تحول نظام حقوقی از حقوق سنتی تا حقوق مدرن». چ چهارم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    27. صفاری، حسام‌الدین؛ توفیق، ابراهیم (1388). «بررسی بازاندیشانۀ تأثیر صور نابهنجار بر شدت همبستگی مکانیکی در دوران مدرن بر اساس تئوری دورکیم مطالعة موردی: شهر تهران». مجلة جامعه‌شناسی ایران، 10 (2)، 136-177.
    28. عارفی، مرتضی (1402). «گونه‌شناسی واکنش‌ها در برابر تکدی، از سیاست کیفری تا سیاست اجتماعی». مجلة حقوقی دادگستری، 87 (121)، 243-263.
    29. عارفی، مرتضی؛ حبیب‌زاده، محمدجعفر؛ امیدی، جلیل و فرجیها، محمد (1398). «بسترهای مداخلۀ کیفری در حوزۀ فقر؛ از سیاست جنگ با فقر تا سیاست جنگ با فقرا». پژوهش حقوق کیفری، 7 (26)، 75-108. ­
    30. عبادیان، محمود (1382). «برابری‌خواهی، پیشینه و واقعیت آن». کتاب توسعه (بازشناخت استبداد ایرانی)، (12)، 5-11.
    31. عزیزمحمدلو، حمید (1399). «تحلیل ارتباط صنعتی شدن، تقسیم کار و روابط اجتماعی در ایران مبتنی بر دیدگاه دورکیم با رویکرد اقتصادسنجی فضایی». جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، 9 (1). 191-217.
    32. علیزاده، عبدالرضا (1387). مبانی رویکرد اجتماعی به حقوق. چ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    33. غلاملو، جمشید؛ دریایی، رضا (1401). «توهین، افترا و نشر اکاذیب تعزیری؛ از جرم‌انگاری تا جرم‌زدایی با تأکید بر الگوی مدنی». آموزه‌های حقوق کیفری، 19 (23). 203-240.
    34. غلامی، حسین (1391). «اصل حداقل بودن حقوق جزا». پژوهش حقوق کیفری، 1 (2)، 41-65.
    35. غلامی، حسین؛ کسائی، الهه سادات (1400). «رویکردی جرم‌شناختی به چالش‌های نظام سیاسی اقتصادی نئولیبرال با نگاهی به شرایط کرونایی». پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، 9 (17). 127-151.
    36. فخر، حسین؛ دیبامهر، مینا (1397). «نقدی بر جرم‌انگاری «فعالیت تبلیغی» در پرتو آزادی بیان». حقوق اسلامی، 15 (57)، 125-155.
    37. فرح‌بخش، مجتبی (1392). جرم‌انگاری فایده‌گرایانه. چ اول، تهران: میزان.
    38. فلاحی، احمد (1393). اصل ضرورت در جرم‌انگاری. چ اول، تهران: دادگستر.
    39. فیروزجائیان، علی‌اصغر؛ نازنین، فرزام (1399). «سرمایة اجتماعی و مدارا نسبت به مجرمان». جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 2 (4)، 109-130.
    40. قماشی، سعید (1393). کرامت انسانی و نقش آن در جرم‌انگاری. چ اول، تهران: میزان.
    41. کاتوزیان، امیر ناصر (1377). مبانی حقوق عمومی. چ اول، تهران: دادگستر.
    42. گروهی از نویسندگان شورای اروپا (1384). گزارش جرم‌زدایی در اروپا. ترجمة حمید بهره‌مند، مصطفی جلالی، افشین فیروزمنش و علی شایان، چ اول، تهران: سلسبیل.
    43. گسن، ریموند (1371). بحران سیاست‌های جنایی کشورهای غربی. برگردان: علی‌حسین نجفی‌ابرندآبادی، تحقیقات حقوقی، 10، 275-336.
    44. محمودیان اصفهانی، کامران (1401). فلسفة جرم‌انگاری فضیلت‌گرا. چ اول، تهران: میزان.
    45. محمودی جانکی، فیروز و روستایی، مهرانگیز (1392). «توجیه مداخلة کیفری؛ اصول و ضرورت‌ها». پژوهش حقوق کیفری، 2 (3)، 35-66.
    46. مشهدی، علی (1394). «از عمومی شدن حقوق خصوصی تا خصوصی شدن حقوق عمومی: مشروعیت و قلمرو مداخلة دولت در اندیشة هابرماس». مطالعات حقوق عمومی، 45 (2)، 181-192.
    47. مک‌نیل، فرگوس؛ داوسون، مت (1399). انسجام اجتماعی، تحول کیفری و تعلیق، در سیددرید موسوی مجاب و مریم مهذب (مترجمان) جستارهایی در جامعه‌شناسی کیفری، چ اول، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوۀ قضاییه.
    48. منصورآبادی، عباس؛ شمس‌ناتری، محمدابراهیم؛ شیدائیان، مهدی و تفقدی یوسفی، آزاده (1397). «انگاره‌های کارکردگرایانه و تحقیقات کیفری کنشی». مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، 48 (2)، 401-422.
    49. منوچهری، عباس (1383). «دوستی، بیناذهنیت، همبستگی». فرهنگ اندیشه، (12)، 183-197.
    50. موحد ابطحی، سیدمحمدتقی (1387). «درآمدی روش‌شناسانه بر تبیین کارکردی در جامعه‌شناسی دورکیم». روش‌شناسی علوم انسانی، 14 (56)، 123-145.
    51. نجفی‌ابرندآبادی، علی‌حسین (1395). جرم‌شناسی حقوقی؛ درآمدی بر جرم‌شناسی حقوق کیفری عمومی. دایره‌المعارف علوم جنایی، کتاب دوم، چ دوم، تهران: میزان. 914-937.
    52. نجفی‌ابرندآبادی، علی‌حسین (1398). علوم جنایی در رویارویی با رویدادهای سیاسی (درآمدی بر تحولات حقوق کیفری و جرم‌شناسی در پرتو انقلاب مارکسیستی-لنینیستی روسیه). دایره‌المعارف علوم جنایی (علوم جنایی تجربی) کتاب چهارم، تهران: میزان. 773-804.
    53. نوروزی، نادر (1384). «جرائم خرد علیه نظم عمومی؛ راهبردها و راهکارها». مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، (68)، 257-277.
    54. وایت، رابرت؛ هینز، فیونا (1385). جرم و جرم‌شناسی. برگردان: علی سلیمی. چ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    55. ویژه، محمدرضا (1388). پیشگفتار مترجم در دروس حقوق عمومی. نوشتۀ لئون دوگی، چ اول، تهران: میزان.
    56. هوساک، داگلاس (1390). جرم‌انگاری افراطی. برگردان: محمدتقی نوری. چ اول، تهران: مجد.
    57. یانگ، تی. آر (1399). عدالت اجتماعی علیه عدالت کیفری: دستور کاری برای جرم‌شناسی انتقادی، در سیددرید موسوی مجاب و مریم مهذب (مترجمان) جستارهایی در جامعه‌شناسی کیفری، چ اول، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوة قضاییه.

     

    ب) انگلیسی

    1. Aksenova, M. (2019). "Solidarity as a Moral and Legal Basis for Crimes Against Humanity: A Durkheimian Perspective." Breaking the Cycle of Mass Atrocities: Criminological and Socio-Legal Approaches in International Criminal Law. Ed. Marina Aksenova, Elies van Sliedregt and Stephan Parmentier. Oxford: Hart Publishing, 73–92.
    2. Arts, W., & Gelissen, J. (2001). Welfare States, Solidarity and Justice Principles: Does the Type Really Matter? Acta Sociologica, 44 (2001), [283]. https://doi.org/10.1080/00016990152696385
    3. Burelli, C., & Camboni, F. (2021). The Function of Solidarity and its Normative Implications, MANCEPT workshop at the University of Manchester (Panel: The Uses of Solidarity, 10/09/2021)
    4. Danisor, D. C., & Danisor, M-C. (2021). Modern solidarity and administrative repression, Juridical Tribune, 11(3), 472-496.
    5. Galo, C., & Kim Miami, E. (2016). Crime Policy and Welfare Policy, Oxford Handbooks Online
    6. Garland, D. (2012). “Punishment and Social Solidarity” in The Sage Handbook on Punishment and Society. Eds. Jonathan Simon and Richard Sparks. Sage Publications, 23-46.
    7. Gearey, A. (2012). Justice as Welfare, Equity and Solidarity. Continuum.
    8. Hauke, B. (2005). Solidarity: from civic friendship to a global legal community, translated by Jeffrey Flynn, (Massachusetts: Massachusetts Institute of Technology.
    9. Häkkinen, E. (2022). 'Welfare state development and Finnish criminal justice reform from the 1910s to the 1960s', Punishment & Society, 24(1), 1462474520964939, pp. 116-135. https://doi.org/10.1177/1462474520964939
    10. Kohn, M. (2017). Solidarity and social rights, Critical Review of International Social and Political Philosophy, DOI: 10.1080/13698230. 1398866.
    11. Laitinen, Arto and Birgitta Pessi, Anne (2014). Solidarity: Theory and Practice, LEXINGTON BOOKS
    12. Lorca, R. (2021). Sick and Blamed, Criminal Law in the Chilean Response to COVID-19, Netherlands Journal of Legal Philosophy, (50) 2, 142-150.
    13. Scholz, S. J. (2008). Political Solidarity. Centre County, Pennsylvania: Pennsylvania State University.
    14. Sommermann, K. P. (2014). “Some Reflections on the Concept of Solidarity and its Transformation into a Legal Principle”. Archiv des Völkerrechts, (52), 10–24.
    15. Stanford Encyclopedia of Philosophy, “Solidarity in Social and Political.