جهل موضوعی و مسئولیت کیفری از نگاه اخلاق فضیلت

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق اسلامی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکترای حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشکدة حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

10.22059/jqclcs.2024.364561.1869

چکیده

یکی از نظریه‌های مهم اخلاقی که در دهه‌های اخیر مورد توجه حقوقدانان کیفری نیز قرار گرفته، نظریة اخلاق فضیلت است. این نظریه بر ویژگی­های اخلاقی، انگیزة فاعل از اعمال ارتکابی با ارجاع به شخصیت او و بررسی پشیمانی به‌عنوان مؤلفة بازنگری رفتار از سوی فاعل، تأکید دارد. این نظریة اخلاقی افقی نوین و متفاوت برای کاوش مبناهای سرزنش‌پذیریِ اعمال ناشی از جهل موضوعی می‌گشاید که برای واکنش به فاعلان جاهل عادلانه‌تر به‌نظر می‌رسد.
مقالة حاضر بر آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی، ملاکی برای نحوة مواجهة قانونگذار با این دسته از کنشگران با در نظر گرفتن مؤلفة پشیمانی و رذیلت‌های مربوط به شخصیت، ارائه دهد.
بر اساس یافته‌های این پژوهش، اعمال ناشی از جهل به جزئیات، غیرعمدی است. بنابراین، فاعل جاهل در حالت عدم تقصیر چنانچه ابراز پشیمانی کند، بخشوده خواهد شد. اما اگر از ارتکاب عمل خود پشیمان نباشد، با اینکه در برابر جهل و عمل ناشی از آن سزاوار سرزنش نیست؛ موضوع واکنش‌هایی همچون خشم و آزردگی خواهد بود که در سطح حقوقی ممکن است در قالب اقدامات تأمینی و تربیتی جلوه‌گر شود. درصورتی‌که جهل فاعل از روی تقصیر باشد، صرفاً به اعتبار جهلش مسئول خواهد بود و سرزنش به اعتبار اعمال ناشی از چنین جهلی با مبانی اخلاقی موجه نیست، با این حال با توجه به اینکه در مسئولیت کیفری بر خلاف مسئولیت اخلاقی صِرف، ملاحظات اجتماعی در مقایسه با حالت‌های ذهنی بیشتر مدنظر قرار می‌گیرد، چنین رفتارهایی ممکن است به لحاظ کیفری مسئولیت‌آور باشد؛ به‌ویژه اگر فاعل از ارتکاب جرم پشیمان نباشد. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Factual ignorance and criminal responsibility according to virtue ethics theory

نویسندگان [English]

  • Rahim Nobahar 1
  • Mansooreh Ghanbarian Banooee 2
1 Associate Professor, Department of Islamic Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
2 Ph.D. Student of Criminal Law and Criminology, Faculty of law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The virtue ethics theory emphasizes various factors such as moral traits and the role of motives in the actions of a moral agent, which are assessed based on the agent's character and analysis of his regret. This theory offers a distinct interpretation of ignorance and introduces a novel perspective on the criteria for assigning blame to behaviors stemming from ignorance. Consequently, this theory suggests the appropriate treatment of individuals who act out of ignorance.
 Employing a descriptive-analytical approach, this article seeks to ascertain the appropriate response to individuals who act out of ignorance and examines the role of regret and vices of character in determining criminal responsibility from the standpoint of virtue ethics.
Based on the research findings, actions resulting from ignorance of particulars are deemed involuntary. When an ignorant individual is not responsible for his ignorance and regrets his inappropriate behavior, he cannot be held criminally responsible. However, if the individual lacks remorse despite his ignorance, he may not be culpable for his lack of knowledge but may still incur anger and resentment. Legally, this resentment can manifest in the form of security measures. When an individual is responsible for his ignorance, he can be blamed for his lack of knowledge, although the actions resulting from his ignorance are not morally blameworthy. Nevertheless, given the significance of social considerations in criminal responsibility, these actions may be subject to reproach based on the requirements of criminal justice, particularly if the individual does not express regret for committing the crime.

کلیدواژه‌ها [English]

  • regret
  • fault
  • ignorance of particulars
  • vices of impure agency

مراجع

  1. الف) فارسی

    1. 1. آخوندی، روح‌الله (1391). مفهوم جهل. پژوهشنامة حقوق اسلامی، 13(1)، بهار و تابستان، پیاپی 35، 95- 124.
    2. آقایی‌نیا، حسین (1393). جرایم علیه اشخاص (جنایات). چ چهاردهم، تهران: میزان.
    3. اردبیلی، محمدعلی (1401). حقوق جزای عمومی. ج1، چ شصت‌و‌هشتم، تهران: میزان.
    4. الهام، غلامحسین و برهانی، محسن (1401). درآمدی بر حقوق جزای عمومی، جرم و مجرم. ج1، چ هفتم، تهران: میزان.
    5. حاجی ده‌آبادی، احمد (1396). جرایم علیه اشخاص. چ اول، تهران: میزان.
    6. جوست، لارنس جی. (2005). «فضیلت و رذیلت» در: دانشنامة فلسفة اخلاق (مترجم: انشاالله رحمتی، پل. ادواردز؛ دونالد ام. بورچرت ویراستاران، 1400، چ چهارم، 397- 407). تهران: سوفیا.
    7. خزاعی، زهرا (1389). اخلاق فضیلت. تهران: حکمت.
    8. رستمیان، پیمان؛ حجاریان، محمدحسین و مؤذن‌زادگان، حسنعلی (1398). بررسی سوءنیت در اقسام جنایت در فقه و حقوق ایران. فصلنامة تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین‌الملل، 44(12)، 93- 119.
    9. شمس ناتری، محمدابراهیم؛ کلانتری، حمیدرضا؛ زارع، ابراهیم و ریاضت، زینب (1393). قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی. چ دوم، تهران: میزان.
    10. 10. قدسی، سیدابراهیم (1381). قلمرو تأثیر جهل بر مسئولیت کیفری. چ اول، مازندران: دانشگاه مازندران.
    11. میرمحمدصادقی، حسین (1400). حقوق جزای عمومی. ج2، چ اول، تهران: دادگستر.
    12. میرمحمدصادقی، حسین (1392). حقوق کیفری اختصاصی (1)، جرایم علیه اشخاص. تهران: میزان.
    13. منتی‌نژاد، صادق (1390). کاربرد معیارهای عینی و ذهنی در حقوق کیفری. رساله برای اخذ مدرک دکتری، دانشکده حقوق، دانشگاه تهران.
    14. نوبهار، رحیم و محمدرضا خط‌شب (1398). بخت منتج اخلاقی و حقوق کیفری. حقوق تطبیقی، 1(15)، 3- 26.
    15. هولمز، رابرت (2003). مبانی فلسفة اخلاق. مترجم: مسعود علیا، 1396، چ سوم، تهران: ققنوس.

    ب) انگلیسی

    1. Charles, D. (2017). “Aristotle on Agency” In: The Oxford Handbook of Topic in Philosophy (Online end, Oxford Academic).
    2. Echenique, J. (2012). Aristotle`s Ethics and Moral Responsibility. First Published. New York, NY: Cambridge University Press.
    3. Grgic, F. (2021). Ignorance, Involuntariness and Regret in Aristotle. International Journal of Philosophical Studies, 3(29), 351-369.
    4. Heinaman, R. (2009). “Voluntary, Involuntary, and Choice” In: A Companion to Aristotle (Georgios. Anagnostopoulos Ed, First published, 483-497­). Hoboken, NJ: Wiley-Blackwell.
    5. Hursthouse, R. (1999). On Virtue Ethics. Oxford, England: Oxford University Press
    6. Jacobs, J. (2016). "C­haracter, Punishment, and the Liberal Order­" In: From Personality to Virtue: Essays on the Philosophy of Character (Alberto Masala, Jonathan Webber Eds, 9-34). Oxford, England: Oxford University Press.
    7. Kamtekar, R., & Nichols, S. (2019). A­gent-regret and Accidental Agency. Midwest Studies in Philosophy, 1(43), 181-202.
    8. Kenny, A. )1979(. Aristotle’s Theory of the Will. London: Duckworth.
    9. Meyer, S. S. (1988). Why involuntary actions are painful? The Southern Journal of Philosophy, (27), 127-158.
    10. Meyer, S. S. (2011). Aristotle on Moral Responsibility: Character and Cause, New York, NY: Oxford University Press.
    11. Muller, J. (2015). Agency and Responsibility in Aristotle's ­Eudemian Ethics. Phronesis, 2(60), 206-251.

    27.Oakley, J. (2007). “Virtue Theory” In: Principles of Health Care Ethics (­Richard E. Ashcroft, Angus Dawson, Heather Draper, and John McMillan Eds, 2nd Ed. 87-91)­. Hoboken, NJ: John Willey and sons.

    1. O`Hagan. B. A, Paul (2016). Moral Ignorance and Blameworthiness in Aristotle`s Nicomachean Ethics­, Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Master of Arts, Hamilton, McMaster University.
    2. Sakezles, Priscilla K, (2007). Aristotle and Chrysippus on the Psychology of Human Action: Criteria for Responsibility. British Journal for the History of Philosophy, 2(15), 225-252.
    3. Santos Campos, A. (2013). Responsibility and Justice in Aristotle`s Non-voluntary and Mixed Actions. Journal of Ancient Philosophy, 2(7), 100-121.
    4. Souris, R. N. (2019). Virtue Ethics, Criminal Responsibility, and Dominic Ongwen. International Criminal Law Review, 3(19), 1-30.
    5. Warren, J. (2021). Regret: A Study in Ancient Moral Psychology, First Published. Oxford, England: Oxford University Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار