تحلیل شرط سنی مسئولیت کیفری مبتنی بر اندیشۀ فایده گرایی و سزاگرایی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکترای حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

فایده گرایی و سزاگرایی هم در باب جرم‌انگاری و هم در باب مجازات دارای گزاره‌های مهمی هستند. بسیاری از مواقع تحلیل‌ها و نتایجی که حاصل می‌شود از رهگذر شخص مجرم می‌گذرد. بررسی مسئولیت کیفری در سیستم فلسفی این نظریات دارای اهمیت ویژه‌ای است. مسئولیت کیفری دارای مؤلفه‌هایی است که هم تعداد آن‌ها و هم مفهوم آن‌ها در خصوص جرایم مختلف متفات است. یکی از مؤلفه‌های مسئولیت کیفری، شرط سنی است. فایده‌گرایی با استفاده از ارعاب و اصلاح و ناتوان‌سازی مجرم به دنبال مصلحت­سنجی و پیشگیری از وقوع جرم است. لذا با در نظر گرفتن اقدامات تربیتی و تأمینی در سنین پایین به واکنش در برابر اطفال و نوجوانان می‌پردازد و با بیشتر شدن سن، مسئولیت به تدریج کامل می‌شود. بنابراین مؤلفۀ سنی مسئولیت در فایده‌گرایی سن است. در مقابل سزاگرایی با مبنا قراردادن استحقاق، رشد عقلی را به عنوان مؤلفۀ سنی مسئولیت کیفری لحاظ می‌کند.
قانون ایران در جرایم تعزیری اطفال و نوجوانان منطبق با نظریۀ فایده‌گرایی و در جرایم مستوجب حد و قصاص منطبق با نظریۀ سزاگرایی است. قاضی در تعیین واکنش‌های مواد 88 و 89 با در نظر گرفتن هدف ارعاب و اصلاح و ناتوان‌سازی باید احکام مناسب صادر نماید. در حدود قصاص قاضی مکلف است علاوه بر بلوغ با جلب نظر کارشناس متخصص، رشد عقلی را احراز نماید. بنابراین در مادۀ 91 قانون مجازات اسلامی رشد عقلی مؤلفۀ سنی مسئولیت کیفری است و نباید صرفا در صورت بروز شبهه و به صورت استثنایی این ماده در احراز مسئولیت کیفری اطفال و نوجوانان مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the age criterion for criminal responsibility based on utilitarian and retributive thinking

نویسندگان [English]

  • Mohsen Borhani 1
  • Eqbal Mohammadi 2
1 Assistant Professor, Criminal Law and Criminology, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Ph.D. Student of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Utilitarianism and retributivism, theories have important propositions both regarding criminalization and punishment. Many times, the analyses and the results that are obtained pass by the criminal investigation of criminal liability in the philosophical system of these theories have special importance. Criminal responsibility has components that both their number and their meaning are different in different crimes. One of the components of criminal responsibility is the age requirement. Utilitarianism seeks expediency and prevention of crime by using deterrence, rehabilitation and incapacitation of the criminal. Therefore, educational measures are expected at younger ages. As the age increases, the responsibility gradually becomes complete. Therefore, the age is a component of criminal responsibility for utilitarians. On the other hand, retributivism based on merit considers intellectual development as the age component of criminal responsibility.
The Penal Code is consistent with utilitarianism in the crimes that are called ‘Ta'ziri’, and it is consistent with punitiveness in the crimes that are called ‘Had’ and ‘Qesas’. When judging the reactions of articles 88 and 89, the judge should issue appropriate sentences considering the purpose of intimidation, correction and incapacitation. In Had and Qesas, the judge is obliged to obtain the opinion of an expert on intellectual growth. in Article 91 intellectual growth is the age component of criminal responsibility, and it should not be taken into account only in case of doubt and as an exception in determining the criminal responsibility of children.

کلیدواژه‌ها [English]

  • age criterion of criminal responsibility
  • criminal responsibility
  • Gradual criminal liability
  • Retributivism
  • utilitarianism
  • intellectual growth

مراجع

  1. الف) فارسی

    1. آقایی‌نیا، حسین (1399). حقوق کیفری اختصاصی3. چ هجدهم، تهران: میزان.
    2. احسانی، امیرحسین؛ صالحی، محمد خلیل و قادی پاشا، مسعود (1399). تفاسیر دوگانه در شرط رشد و کمال عقل در حقوق کیفری. مجلة حقوق اسلامی، (67)، 7- 30.
    3. الهام، غلامحسین و برهانی محسن (1395). درآمدی بر حقوق جزای عمومی، جرم و مجرم. ج1، چ دوم، تهران: میزان.
    4. امینی‌زاده ، محمد (1393). نظریة کوهن و تغییر پارادایمی در حقوق کیفری. فصلنامة مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، (1)، 59-81.
    5. برهانی، محسن (1395). اخلاق و حقوق کیفری. قم: فرهنگ و اندیشة اسلامی.
    6. بروکس، تام (1395). مجازات. ترجمة محمدعلی کاظم نظری، چ اول، تهران: میزان.
    7. پاشا صالح، علی (1348). مباحثی از تاریخ حقوق کیفری. چ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    8. پرادل، ژان (1391). تاریخ اندیشه‌های کیفری. ترجمة علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چ ششم، تهران: سمت.
    9. پتفت، آرین (1401). رشد و کمال عقل کودک در پرتو حقوق کیفری عصب‌شناختی با نگاهی بر رویة قضایی آمریکا. نشریة پژوهش حقوق کیفری، (39)، 102- 135.
    10. تبیت، مارک (1384). فلسفة حقوق. ترجمة حسن رضایی خاوری، چ اول، مشهد: دانشگاه علوم رضوی.
    11. جاویدی، مجتبی (1397). از اصالت عقل تا اصالت تجربه، تحلیل معرفت‌شناختی اندیشه‌های کیفری سزار بکاریا. فصلنامة اندیشة دینی دانشگاه شیراز، 18(1)، 21- 44.
    12. جوان جعفری، عبدالرضا و ساداتی، محمدجواد (1390). از سزاگرایی کلاسیک تا سزاگرایی نوین - ارزیابی اندیشة سزاگرایی. نشریة آموزه‌های حقوق کیفری، پاییز و زمستان، (2) ، 119-148.
    13. جوان جعفری، عبدالرضا و ساداتی، محمدجواد (1391). سزاگرایی در فلسفة کیفر. نشریة پژوهشنامة حقوق کیفری، بهار و تابستان، (5)، 59- 82.
    14. جونز، پیتر (1387). حقوق. ترجمة سیدرضا حسینی، تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
    15. خوانساری، محمدامین؛ جوادی، محسن و صادقی، هادی (1398). ارزیابی رویکرد فایده‌گرایی کلاسیک به مسئولیت اخلاقی در قبال دیگری. نشریة نقد و نظر، 24(4)، 127- 152.
    16. رحیمی‌نژاد، اسماعیل و حبیب‌زاده محمدجعفر(1387). «مجازات‌های نامتناسب، مجازات‌های مغایر با کرامت انسانی. فصلنامة حقوق، مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، 38(2).
    17. رضوی فرد، بروز؛ غلامی، حسین؛ سایبانی، علیرضا و آبروشن، هوشنگ (1400). واکاوی چالش‌های حقوقی شبهات ناظر به رشد نوجوانان در قانون مجازات اسلامی. فصلنامة تحقیقات حقوقی، (93)، 303- 324.
    18. صابری، علی (1393). قرائت‌های معاصر از سزاگرایی. نشریة مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، زمستان، (1)، 145-164.
    19. فخر، فائزه (1399). نولیبرالیسم و تولد دوبارة سزاگرایی کیفری. نشریۀ سیاست، بهار، (53)، 229- 248.
    20. فرح‌بخش، مجتبی (1392). جرم‌انگاری فایده‌گرایانه، (جستاری در فلسفة حقوق کیفری). چ اول، تهران: میزان.
    21. کاپالدی، نیکولاس (1383). بنتام، میل و فایده‌گرایی. ترجمه: جلال‌الدین مجتبوی، ج 8، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی و انتشارات سروش.
    22. کارگری، نوروز (1399). فایده‌گرایی مجازات؛ مبانی و سازوکارها، نشریة حقوقی تطبیقی ایران و بین‌الملل، (48)، 335 -354 .
    23. گنجی، حمزه (1386). روانشناسی تفاوت‌های فردی، چ دوم، تهران: بعثت.
    24. محسنی، مرتضی (1376). مسئولیت کیفری، چ اول، تهران: کتابخانة گنج دانش.
    25. محمدی، قاسم (1383). رشد عقلانی و حقوق جنایی. نشریة دین و ارتباطات، (24)، 201- 232.
    26. محمودی جانکی، فیروز و آقایی، سارا (1387). بررسی نظریه بازدارندگی مجازات. فصلنامة حقوق، مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، 38(2).
    27. منتی‌نژاد، صادق (1398). معیارهای ذهنی و عینی در حقوق کیفری. چ اول، تهران: میزان.
    28. مهرا، نسرین (1386). کیفر و چگونگی تعیین آن در فرایند کیفری انگلستان (با تأکید بر کارکردهای کیفر). مجلة تحقیقات حقوقی، (45).
    29. میرمحمد صادقی، حسین (1400). حقوق جزای عمومی (2) مسئولیت کیفری. چ اول، تهران: میزان.
    30. میل، جان استیوارت (1396). فایده‌گرایی. ترجمة مرتضی مردیها، چ ششم، تهران: نی.
    31. نجفی ابرندآبادی، علی حسین و هاشم بیگی حمید (1397). دانشنامة جرم‌شناسی. چ پنجم، تهران: گنج دانش.
    32. نوجوان، داوود و یوسف‌زاده، احمد (1402). ریشه‌یابی چالش‌های فقهی و حقوق بشری مادة 91 قانون مجازات اسلامی 1392 در باب مجازات‌های سالب حیات نوجوانان. مجلة دوفصلنامة پژوهشنامة حقوق کیفری، 14(1)، 311- 335.
    33. هاشمی، سیدحسین (1394). بررسی فقهی – حقوقی رویکرد قانون مجازات اسلامی جدید به سن رشد و مسئولیت کیفری کودکان در پرتو اسناد بین‌المللی. مجله حقوق تطبیقی، (103)، 51-74.
    34. وستراستروم، ای، ریچارد (1387). اچ.ال.ای هارت و آموزه‌های رکن روانی و مسئولیت کیفری. ترجمة قاسم محمدی، نشریة تحقیقات حقوقی، (48)، 461- 475.
    35. یزدیان جعفری، جعفر (1391). چرایی و چگونگی مجازات، چ اول، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.

    ب) انگلیسی

    1. Bentham, J. (1876). An Introduction to the Principles of Morals and Legislation. Clarendon Press, Digitized: November 25, 2022, Google book, available at: https://www.google.com/books/edition/An_Introduction_to_the_Principles_of_Mor/Hc19ju-_jLgC?hl=en&gbpv=0
    2. Borchert, D. M. (2006). encyclopedia of philosophy. second edition, THOMSON GLAE publication, new york.
    3. Kant, I. (1993), [1785]. Grounding for the Metaphysics of Moral. Translated by Ellington, James W. Hackett. 3rd ed, New York, Yale university .
    4. Kant, I. (1999), [1785]. Grounding for the Metaphysics of Moral. Translated by Ellington, James W. Hackett. 7rd ed, New York, Yale university.
    5. Duff, R. A. (2001). Punishment, Communication and Community. Oxford, Oxford university press.
    6. Fletcher, G.P. (2000). Rethinking Criminal Law. Oxford university press, New York.
    7. Gray, C. B. (1999). The philosophy of law (an Encyclopedia). garland publishing, New York & London.
    8. Hart, H L A Gardner John (2008). Punishment and Responsibility Essays in the Philosophy of Law. Oxford university press.
    9. Hegel, G. F. (2008). Outline Of The Philosophy Of Right. Translated by T.Knox, Oxford, Oxford University Press
    10. Ottengof, R. (2004). la responsabilité des mineurs dans l’ordre interne et nationale. revue internationale de droit pénal, (75), 25 -49.
    11. Rawls, J. (1999). Collected papers. Edited by Samuel Freeman, Harvard University Press.
    12. Von Hirsch, A. (1994). Censure and proportionally, in read of punishment, Antony Duff and David Garland(Eds). Oxford, Oxford university Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار