گذشت‌پذیری جرائم در پرتو مبانی حقوق کیفری

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران

چکیده

جرم‌انگاری و کیفرگذاری در سطح نظری بیشتر براساس اهداف و دغدغه‌هایی همچون اجرای عدالت یا حفظ نظم اجتماعی توجیه می‌شود. در این زمینه، جرائم و مجازات‌ها دارای کارکرد عمومی و غیرقابل گذشت محسوب شده و پدیده‌ای به ‌نام «جرائم قابل گذشت»، آن‌سان که در قوانین کیفری ایران پیش‌بینی شده است، مورد توجه نبوده و سنت نظریه‌پردازی با این پدیده بیگانه است. حتی در نظریة نوظهور عدالت ترمیمی که بیشتر بر محور حقوق بزه‌دیده متمرکز است، صرف‌نظر از مدل‌های ناب‌خواه آن، جرم همچنان پدیده‌ای عمومی و غیرقابل گذشت محسوب می‌شود. ترویج مصالحه در فرایند نشست‌های ترمیمی، صرف‌نظر از مناقشات فلسفی پیرامون آن، در عمل موجب حذف مجازات‌ها نمی‌شود و سیاست برخی از نظام‌های عدالت کیفری، اِعمال نهادهای ارفاقی یا تعیین جایگزین‌های تعقیب در فرض تحقق مصالحه است. قانونگذار ایران، با گذشت‌پذیر کردن افراطی جرائم در سال‌های اخیر، منافع عمومی را نادیده گرفته است. این رویکرد که با مبانی جرم‌انگاری در تعارض است، می‌تواند به کالاوارگی حقوق کیفری، خصوصی‌سازی و قیمت‌گذاری بر مجازات‌ها توسط طرفین و گاه در عمل به فشار بر بزه‌دیدگان یا فریب آنها بینجامد. بدیل مناسب، جرم‌زدایی از این رفتارها و برخورد مدنی با آنها یا اِعمال نهادهای ارفاقی در صورت گذشت یا مصالحه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Forgivability of the Crimes in Light of the Basis of the Criminal Law

نویسنده [English]

  • Hadi Rostami
Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Humanities, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran.
چکیده [English]

From theoretical perspective criminalization and penalization are mostly justified via objectives and concerns such as execution of justice or maintenance of social order. Accordingly, crimes and punishments serve public non-forgivable function and the “forgivable crimes” phenomenon, as provided in the Iranian criminal legislations, has not been adverted and is an outsider to the theorizing tradition. Even the novel restorative justice notion, regardless of its pure models, which basically focuses on the rights of the victim, includes crime as a public phenomenon unforgivable. Promoting compromising in the process of restorative meetings, regardless of the philosophical controversies behind it, does not omit punishments and the policy of some criminal justice systems lies upon implement of the mitigating constitutions or alternatives to imprisonment in case of reaching compromise. Excessively making crimes forgivable during the last years, the Iranian legislator has ignored the public interest. Such attitude being contradictive with the fundament of criminalization, may lead to the commodification and privatization of the criminal law and bargaining on the punishments by the parties and may in practice aggravate the pressure on the victims or deceive them. The proper alternative would be decriminalization of such acts along with civil adjudication or the application of mitigating constitutions in cases of forgiveness or reconciliation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criminalization
  • Punishment
  • Forgivable
  • Forgiveness
  • Criminal Plaintiff
  • Victim
  1. آشوری، محمد (1395). آیین دادرسی کیفری، ج 1، ویراست پنجم: با تجدیدنظر اساسی، چ نوزدهم، تهران: سمت.
  2. ----------- (1376). «عدالت کیفری از دیدگاه حمورابی»، در: آشوری، محمد، عدالت کیفری، چ اول، تهران: گنج دانش.
  3. احمدزاده، رسول؛ تام، مجتبی (1400). ملاحظاتی دربارة قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، ویراست دوم، چ سوم، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوة قضاییه.
  4. بَش، آنتونی (1397). «بخشایش در عهد جدید (انجیل)»، ترجمۀ ارسلان زارع، در: محلاتی، محمدجعفر «به کوشش»، عذر و عفو: نگاهی تطبیقی، ج 2، چ اول، تهران: نگاه معاصر.
  5. باباخانی، عرفان؛ پرسته، مهران؛ هرنگ، جیمی (1397). «ارزیابی عدالت ترمیمی در مرحلۀ پلیسی در نظام کیفری ایران و فرانسه»، ارائه‌شده به همایش بین‌المللی پلیس و عدالت ترمیمی، دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران.
  6. برهانی، محسن؛ محمدی فرد، بشری (1395). «کمال‌گرایی کیفری»، مجلة مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی دانشگاه تهران، دورۀ 3، ش 2، پاییز و زمستان، ص 194-173.
  7. بکاریا، سزار (1400). رسالۀ جرائم و مجازات‌ها، ترجمۀ محمدعلی اردبیلی، چ دهم، تهران: میزان.
  8. دلماس – مارتی، می‌رِی (1398). نظام‌های بزرگ سیاست جنایی، ترجمة علی حسین نجفی ابرندآبادی، چ چهارم، تهران: میزان.
  9. رستمی، هادی (1398). «ساختار نظریة مجازات و رابطة آن با نظریة سیاسی»، در: نجفی ابرندآبادی، علی حسین «زیر نظر»، دایرةالمعارف علوم جنایی، کتاب چهارم، چ اول، تهران: میزان.
  10. سَندل، مایکل (1398). آنچه با پول نمی‌توان خرید؛ مرزهای اخلاقی بازار، ترجمة حسن افشار، چ دهم، تهران: مرکز.
  11. فرجیها، محمد (1396). «زیر نظر»، دانشنامۀ عدالت ترمیمی، مجموعة مقاله‌های همایش بین‌المللی عدالت ترمیمی و پیشگیری از جرم، چ اول، تهران: میزان.
  12. کاپلستون، فردریک چارلز (1388). تاریخ فلسفه، از بنتام تا راسل، ج 8، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، چ پنجم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  13. کانت، ایمانوئل (1395). فلسفۀ حقوق، ترجمۀ منوچهر صانعی درّه‌بیدی، چ چهارم، تهران: نقش و نگار.
  14. گارارد، ایو؛ مک‌ناتون، دیوید (1399). بخشودن، ترجمة خشایار دیهیمی، چ هفتم، تهران: گمان.
  15. ------------------- (1397). «در دفاع از بخشایش بی‌قیدوشرط»، ترجمة امین لطیفی و ارسلان زارع، در: محلاتی، محمد جعفر «به کوشش»، عذر و عفو: نگاهی تطبیقی، ج 2، چ اول، تهران: نگاه معاصر.
  16. مهرا، نسرین (1400). درسنامۀ حقوق کیفری در کشور کامن­لا، تغییرات دورۀ دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی دانشکده حقوق، دانشگاه شهیدبهشتی، تنظیم: سیدپوریا موسوی، نیمسال نخست 1400.
  1. نجفی ابرآبادی، علی حسین (1382). از عدالت کیفری «کلاسیک» تا عدالت «ترمیمی»، مجلة الهیات و حقوق، سال سوم، ش 9 و 10، پاییز و زمستان، ص 38-3.
  2. ---------------- (1400). عدالت ترمیمی، دیباچة مترجم، در: پرادل، ژان، تاریخ اندیشه‌های کیفری، چ دوازدهم، تهران: سمت.
  3. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین؛ هاشم بیکی، حمید (1397). دانشنامة جرم‌شناسی، چ پنجم، تهران: گنج دانش.
  4. نیچه، فریدریش ویلهلم (1399). تبارشناسی اخلاق، ترجمة داریوش آشوری، چ نوزدهم، تهران: آگاه.
  5. موسوی مجاب، سید دُرَید؛ پارسایی، رضا (1396). «راهبرد پیشگیرانۀ برنامه‌های عدالت ترمیمی در پرتو نظریۀ شرمساری»، در: محمد فرجیها «زیر نظر»، دانشنامة عدالت ترمیمی (مجموعة مقاله‌های همایش بین‌المللی عدالت ترمیمی و پیشگیری از جرم)، چ اول، تهران: میزان.
  6. Bibas, Stephanos (2007). “Forgiveness in Criminal Procedure”, Ohio State Journal of Criminal Law, Vol. 4, pp. 329-348, at: : https://scholarship.law.upenn. edu/ faculty_ scholarship,
  1. Code de procédure pénale, Dernière modification: 2021-12-10, Edition: 2021-12-11, Production de droit.org.
  2. Code penal, Dernière modification: 2021-12-02, Edition: 2021-12-02, Production de droit.org.
  3. Duff, R.A (2001). Punishment, Communication, and Community, Oxford University Press.
  4. Feinberg, Joel (1984). Harm to Others: The Moral Limits of the Criminal Law, 1, New York, Oxford University Press.
  5. Gabbay, Zvi D (2005). “Justifying Restorative Justice: A Theoretical Justification for the Use of Restorative Justice Practices, Journal of Dispute Resolution, 2005, Iss. 2, pp. 349- 397.
  6. Griswold, Charles L (2007). “Forgiveness Ancient and Modern, in: Forgiveness, A Philosophical Exploration, Cambridge University Press.
  7. Hampton, Jean (2002. “Forgiveness, resentment and hatred”, in: Jeffrie G. Murphy and Hampton, Jean, Forgiveness and Mercy, Cambridge University Press, 1990, Transferred digital printing.
  8. Morris, Herbert (1968). “Persons and Punishment”, The Monis, 52, No. 4, Human Rights, October.
  9. Murphy, Jeffrie G (2002). “Forgiveness and resentment”, in: Jeffrie G. Murphy and Hampton, Jean, Forgiveness and Mercy, Cambridge University Press, 1990, Transferred digital printing.
  10. Murphy, Jeffrie G (2002). “Retributive emotions”, in: Jeffrie G. Murphy and Hampton, Jean, Forgiveness and Mercy, Cambridge University Press, 1990, Transferred digital printing 2002.
  11. Tadros, Victor (2011). The Ends of Harms, The Moral Foundations of Criminal Law, New York, Oxford University Press.