قلمرو اجرای قوانین کیفری شرعی در زمان: بازخوانی مادة 10 قانون مجازات اسلامی دربارة کیفرهای شرعی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه مفید قم

چکیده

در قانون مجازات اسلامی 1392 اصل قانونی بودن جرم و مجازات، به‌طور عام، و در مورد تعزیرات و قصاص و دیات، به‌طور خاص، پذیرفته شده است. با وجود این، در صدر مادة 10 که ناظر بر یکی از آثار اصل قانونمندی، یعنی «قلمرو اجرای قوانین کیفری در زمان» است، عبارتی آمده که به‌نظر می‌رسد قانونگذار قصد دارد کیفرهای شرعی را از ذیل این قاعده خارج کند. در این نوشتار در پی بیان آنیم که اولاً عبارت «مقررات و نظامات دولتی» شامل همة قوانین موضوعه، از جمله قوانین مدون ناظر بر کیفرهای شرعی، می‌شود و این کیفرها نیز به گذشته عطف نمی‌شوند؛ ثانیاً با توجه به پذیرش اصل قانونی بودن جرم و مجازات در تعزیرات و قصاص و دیات، و با توجه به این نکته که قاعدة عطف بماسبق نشدن قوانین کیفری نتیجة محتوم و انکارناپذیر اصل قانونی بودن است، مستثنای قاعده فقط موارد ارتکابی پیش از وضع قوانین کیفری شرعی (1361) و با برداشتی، حدود غیرمذکور در فرض قانونی شدن بعدی است؛ ثالثاً تسری دادن این استثنا به احکام صادرشدة پیشین (برای مثال در قالب تعزیرات) فاقد وجاهت است. در هر روی پیشنهاد نگارنده حذف عبارت مذکور از صدر ماده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Non-retroactivity of Shari’a Criminal Law: Rereading Article10 of the Islamic Penal Code on Shari’a Punishments

نویسنده [English]

  • Hosein Soleymani
Associate Professeor in University of Qom
چکیده [English]

Although in the Islamic Penal Code of 1392, the principle of legality of crime and punishment, in general, and in the case of Ta'zirat, Qisas and Diyat, in particular, has been accepted, at the beginning of Article 10, dealing with the non-retroactivity of criminal law, there is a phrase that seems to exclude Shari’a punishments from this rule. In this study, first of all, it is stated that government regulations (Nezamat & Mogharrarat) encompass all statute codes, including the previous laws concerning Shari’a punishments, and these punishments are not retroactive. Secondly, considering the acceptance of the principle of legality of crime and punishment in Ta'zir, Qisas and Diyat, and considering the fact that the rule of non-retroactivity of criminal law is a definite and undeniable result of the principle of legality, the only exception to this rule is the inclusion of non-mentioned Hodud in the case of subsequent legalization. Third, the execution of a later Shari'a punishment is permissible only if the perpetrator has not been previously convicted and punished, for example, in the form of Ta'zir. In any case, the author suggests removing “government regulations” (Nezamat & Mogharrarat) from the beginning of the article 10.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Prescribed Ta'zir"
  • "Non-mentioned Hodud"
  • "Diyat"
  • "Qisas"
  • "Article 220"
  1. اردبیلی، محمدعلی (1398). حقوق جزای عمومی، ج 1، چ پنجاه‌وهفتم، تهران: میزان.
  2. امیدی، جلیل (1398). تفسیر قانون در حقوق جزا، چ اول، تهران: میزان، ویراست سوم.
  3. امیرارجمند، اردشیر (1386). مجموعه اسناد بین‌المللی حقوق بشر، قسمت اول: اسناد جهانی، چ دوم، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  4. باهری، محمد (1340). حقوق جزای عمومی، تهران: چاپخانة برادران علمی.
  5. حق‌پناهیان، عباس (1393). بررسی و تحلیل حقوقی و جرم‌شناختی قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی نوین، چ اول، تهران: جنگل.
  6. خالقی، علی (1399). نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری، چ پانزدهم، تهران: شهر دانش.
  7. رایجیان اصلی، مهرداد (1395). «اصل قانونمندی حقوق جنایی با رهیافتی به تحولات اخیر آن در حقوق ایران»، در: حسین غلامی (به کوشش)، علوم جنایی تطبیقی در پرتو همکاری‌های بین‌المللی، مجموعه مقالات نکوداشت دکتر سیلویا تلنباخ، چ اول، تهران: میزان، ص 56-34.
  8. رستمی، هادی (1397). آیین دادرسی کیفری، چ اول، تهران: میزان.
  9. سلیمانی، حسین (1398، بهار و تابستان). «تعزیر منصوص شرعی در قانون مجازات اسلامی در پرتو اصل قانونمندی حقوق کیفری»، پژوهشنامة حقوق کیفری، ش 19، ص 1335-105.
  10. صانعی، پرویز (1382). حقوق جزای عمومی، چ اول، تهران: طرح نو.
  11. عبدیان، محمدرضا؛ الهام، غلامحسین؛ مرتضوی، سید سلمان (1398). «تأملی بر حاکمیت قوانین کیفری در زمان با تأکید بر احکام اجتهادی»، فصلنامة مجلس و راهبرد، سال بیست‌وششم، ش97، ص 189-165.
  12. عدالت‌پور، حسینقلی (1319). «تأثیر زمان در قوانین کیفری»، مجموعة حقوقی، ش 160، ص 401-399.
  13. علی‌آبادی، عبدالحسین (1354). حقوق جنایی، ج3، چ اول، تهران: بانک ملی.
  14. قافی، حسین؛ شریعتی، سعید (1393). اصول فقه کاربردی، ج1، چ دهم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  15. محسنی، مرتضی (1375). دورة حقوق جزای عمومی: کلیات حقوق جزا، ج1، چ دوم، تهران: گنج دانش.
  16. مصدق، محمد (1392). شرح قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، چ چهارم، تهران: جنگل.
  17. مهرپور، حسین (1371). مجموعة نظریات شورای نگهبان، ج3، چ اول، تهران: کیهان.
  18. ---------- (1378). دیدگاه‌های جدید در مسائل حقوقی، چ سوم، تهران: اطلاعات.
  19. مهیمن، حسین (1332). «اثر قهقرایی قوانین: عدم عطف قوانین بماسبق»، مجلة کانون وکلا، دورة 1، ش 35، ص 45-42.
  20. موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1392). حقوق و دادرسی کیفری در آیینة فقه، چ اول، قم: انتشارات رادنگار.
  21. ناصرزاده، بابک (1391). دیوان کیفری بین‌المللی، اساسنامه و سند نهایی، چ دوم، تهران: بهنامی.
  22. نوربها، رضا (1383). نگاهی به قانون مجازات اسلامی، چ دوم، تهران: میزان.