ارزیابی تحقیقات جنایی پرونده های مرگ در زندان در پرتو اصول و موازین بین المللی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشکده حقوق دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

انجام تحقیقات جنایی در پرونده‌های مرگ در زندان، مستلزم رعایت شرایطی است تا در پرتو آن‌ها، شاکیان این پرونده‌ها بتوانند از حق شکایت کیفری خود بهره گیرند. در اسناد حقوق بشری، نظر به اهمیت رعایت حق سلامت جسمانی محکومان و بازداشت‌شدگان از سوی مقامات زندان، استانداردهایی چون اصل سرعت در انجام تحقیقات، استقلال آن و نیز مشارکت شاکیان در فرایند تحقیقات، پیش-بینی شده است. با این حال برخی نظام‌های کیفری، در عمل با ایجادِ نظام‌مندِ برخی موانع، دسترسی بازماندگان و بزه‌دیدگان مرگ در زندان به عدالت را محدود می‌سازند. به حاشیه‌راندن خانواده‌ها و وکلای بزه‌دیدگان به بهانة محرمانه بودن تحقیقات، فقدان ساختارهای سازمانی مستقل و غیروابسته برای انجام تحقیقات، و به طور کلی ایجاد موانع و اختلال در مسیر تحقیقات جنایی کارآمد، کشف حقیقت‌های پرونده‌های مرگ در زندان را با چالش‌های اساسی روبرو می‌سازد. پرسش اصلی این مقاله این است که اصول پذیرفته‌شده در ارتباط با تحقیقات جنایی این پرونده‌ها تا چه اندازه مورد پذیرش نظام عدالت کیفری ایران قرار گرفته است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد رعایت استانداردهای موردبحث در پرونده‌هایی که تحقیقات مربوط به آن به طور انحصاری توسط نظام قضایی انجام می‌پذیرد در مقایسه با پرونده‌هایی که از دخالت فراقوه‌ایِ کمیته‌های ویژة دولت و مجلس در انجام تحقیقات برخورداند دارای اختلافی معنادار هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of criminal investigations of death in prisons' cases in light of international principles and standards.

نویسندگان [English]

  • Mohammad Farajiha 1
  • Mahdi Gholampour 2
1 associated professor of faculty of law/ tarbiat modares university
2 Faculty of law/ Tarbiat modares Uiversity
چکیده [English]

In human rights documentations, due to importance of the convicted and arrested people’s physical health right, standards like as promptness in investigation, its independence as well as participation of complainants in the course of investigation are considered.
However, in fact, some criminal systems by creating several systematic challenges limit the access to justice of next of the kin and victims of death in custody.
Marginalizing of the families and victims’ lawyers through the secrecy of investigation, lack of independent organizational structures for investing and as a whole creation of obstacles and disruptions in the path of effectiveness investigation, confront the uncovering of the facts in these cases with fundamental challenges.
The main question of current article is to what extent the prevalent standards related to criminal investigation are accepted in Iran criminal justice system.
The results of this article show us there is a meaningful difference between the cases that the criminal system is the exclusive authority for investigation in compare of the cases there are some additional committees for that.

کلیدواژه‌ها [English]

  • criminal investigation
  • death in custody
  • promptness
  • independence
  • comprehensiveness
  • victims' participation
١. آخوندی، محمود ( 1384 )، آیین دادرسی ک یفری، ج 5، چ 1، تهران: مجد .
گفتوگو با محسنی اژهای، دادستان » ،(1389/4/ ٢. پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضر ت آیتاللهالعظمی خامنهای ( 26
دسترسی ،« کل کشور دربارة مسائل انتخابات ریاست جمهوری، حادثۀ کهریزک و عملکرد خودیها در جریان اتفاقات سال 88
.1397/05/ آخرین بازدید 01 ،www.farsi.khamenei.ir : در
8511 ، دسترسی - کد خبر: 03312 ،«. بهرامیان از احضارش به دادسرای کارکنان دولت خبر داد » ،(1385/11/ ٣. خبرگزاری ایسنا ( 7
. 1397/05/ آخرین بازدید 24 ،www.isna.ir : در
، کد خبر 91103017855 ،«. پروندة مرگ ستار بهشتی هنوز به دادگاه ارسال نشده است » ،(1391/10/ ۴. خبرگزاری ایسنا ( 30
.1397/03/ آخرین بازدید 15 ،www.isna.ir : دسترسی در
8304 ، دسترسی در : - کد خبر 10777 ،« دومین دادگاه علنی پرونده زهرا کاظم ی » ،(1383/4/ ۵. خبرگزاری ایسنا ( 27
.1397/05/ آخرین بازدید 04 ،www.isna.ir
8208 ، دسترسی در: - کد خبر 03069 ،«. سعید مرتضوی : کمیسیون اصل 90 را صالح نمیدانم » ،(1382/8/ ۶. خبرگزاری ایسنا ( 7
.1397/03/ آخرین بازدید 04 ،www.isna.ir
.« گزارش هی ئت ویژة رئیسجمهوری برای رسیدگی به مسئلۀ فو ت خانم زهرا کاظمی » ،(1382/4/ ٧. خبرگزاری ایسن ا ( 29
کد ،« متن کامل گزارش کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی در مورد پروندة زهرا کاظمی » ،(1382/8/ ٨. خبرگزاری ایسن ا ( 6
.1397/03/ آخرین بازدید 01 ،www.isna.ir : 8208 ، دسترسی در - خبر: 02264
کد خبر 92100603204 ، دسترسی در: ،« ناگفتههایی از پروندة مرگ ستار بهشتی » ،(1392/10/ ٩. خبرگزاری ایسنا ( 6
.1397/05/ آخرین بازدید 04 ،www.isna.ir
204 دو رة 50 ، شمارة 1، بهار و تابستان 1399
کد خبر ،«. وکیل مدافع خانوادة اکبر محمدی: منتظر اعلام نظر معاون دادستان هستیم » ،(1386/1/ ١٠ . خبرگزاری ایسن ا ( 21
.1397/03/ آخرین بازدید 04 ،www.isna.ir : 8601 ، دسترسی در -06656
، کد خبر 77905 ،« اطلاعیۀ مهم سازمان قضایی نیروهای مسلح در مورد پروندة کهریزک » ،(1388/9/ ١١ . خبرگزاری تابناک ( 28
.1397 /4/ آخرین بازدید 16 ،www.tabnak.ir : دسترسی در
،www.tabnak.ir : کد خبر 13611 ، دسترسی در ،«. پروندة زهرا بن ییعقوب مختومه شد » ،(1387/4/ ١٢ . خبرگزاری تابنا ک ( 20
.1397/4/ آخرین بازدید 16
دسترسی ،« گزارش خبرگزاری تس نیم از چهلوهشتمین نشست خبری سخنگوی قوة قضاییه » ،(1392/4/ ١٣ . خبرگزاری تسنیم ( 10
. 1397/6/ آخرین بازدید 15 ،www.tasnimnews.com : در
استمداد خانوادة دکتر زهرا بن ییعقوب از مردم ایران: آیا فریادرسی در این کشور » ،(1387 /8/ ١۴ . خبرگزاری عصر ا یران ( 6
. 1397/06/ آخرین بازدید 10 ،www.asriran.com : کد خبر 55199 ، دسترسی در ،«؟ هست
اظهار بیاطلاعی سخنگوی قوة قضاییه از تشکیل کمیتۀ ویژة رسیدگی به پروندة جانباز رجب ی » ،(1383/9/ ١۵ . خبرگزار ی مهر ( 17
. 1397 /4/ آخرین بازدید 16 ،www.mehrmews.ir : کد خبر 137149 ، دسترسی در ،« ثانی
، کد خبر 2029108 ،«. توصیۀ علی مطهری به پلیس فتا: مطالب ستار بهشتی چندان مهم نبود » ،(1392/1/ ١۶ . خبرگزاری مهر ( 20
.1397/4 / آخرین بازدید 16 ،www.mehrmews.ir
حق و مصلحت، ج 2، چ 3، تهران: نشر نی. ،«؟ حق یا ارزش حیات » ،( ١٧ . راسخ، محمد ( 1393
کد خبر 52941 ، دسترسی ،«. کمیتهای مسئول پیگیری پروندة جانباز رجبی ثانی شد » ،(1383/9/ ١٨ . روزنامۀ جامجم ( 7
.1397/05/ آخرین بازدید 12 ،www.jamejamonline.or : در
،«. در نامه به رئیس قوه قضاییه، رئیسجمهور خواستار تعیین مقصر مرگ زهرا کاظمی شد » ،(1382/04/ ١٩ . روزنامۀ همشهری ( 31
. شمارة 3114
،« رعایت موازین قانونی در فرایند تحقیقا ت پ لیسی؛ سازوکارهای درون سازما نی » ،( ٢٠ . فرجیها، محمد؛ مقدسی ، محمدباقر ( 1388
فصلنامۀ مطالعا ت پیشگیری از جرم، سال چهارم، ش 11 ، تابستان.
٢١ . قاری سیدفاطمی، سیدمحمد ( 1390 )، حقوق بشر در جهان معاصر، دفتر اول، چ 3، تهران: شهر دانش.
٢٢ . گال، مردیت و دیگرا ن ( 1383 )، رو شهای تحقیق کمی و ک یفی در علو م ترب یتی و روانشناسی، ترجمۀ احمدرضا نصر و
دیگران، ج 2، چ 1، تهران: سمت و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
1382 )، مشروح مذاکرات مجلس /8/ ٢٣ . گزارش کمی سیون اصل نود مجلس شورای اسلامی در مور د پروندة زهر ا کاظمی ( 21
شورای اسلامی، دورة ششم، جلسۀ 367 ، روزنامۀ رسمی .
1388 )، مشروح /10/ ٢۴ . گزارش کمیسیون ام نیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی دربارة بازداشتگاه کهریزک ( 20
. مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دورة هشتم، جلسۀ 160 ، روزنامۀ رسمی، شمارة 18909
1391 )، مشروح /10/ ٢۵ . گزارش کمیسیون امنیت م لی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در مورد مرگ ستار بهشتی ( 17
. مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دورة نهم، جلسۀ 55 ، روزنامۀ رسمی، شمارة 19793
٢۶ . هس، کارن؛ میلر، ل یندا اس ( 1382 )، پلیس در اجتماع، ترجمۀ رضا کلهر، ج 1، چ 1، انتشارا ت دانشگاه علوم انتظامی ناجا.
27. Adeleke, A.; Ni Aingleis, B.; Cooney, L.; Lynch, J.; Murray, N.; Sheedy, K. and Yousef, A.
(2015), Deaths in Custody; Is Ireland’s Investigative Process Compliant with Article 2 of
the European Convention on Human Rights?.
28. Amnesty International (1997), Australia- Death in custody: How many more?.
29. Angiolini, E. (2017), Report of the independent review of deaths and serious incidents in
police custody.
30. Beckett, C. (1999), “Deaths in custody and the inquest system”, Critical Social Policy, 19(2),
pp: 271-280.
ارزیابی تحقیقات جنایی پروندههای مرگ در زندان در پرتو اصول و موازین بینالمللی 205
31. Chavalier-Watts, J. (2010), “Effective investigations under article 2 of the European
Convention on Human Rights: securing the right to life or an onerous burden on a State?”,
European journal of international law, 21(3), pp: 701-721.
32. Easton, j. (2017), The impact of bereaved family participation in the inquest process in
England and Wales following a death in custody, Doctoral dissertation, University of
Essex.
33. Edwards v UK (2002), 35 EHRR 487.
34. European Court of Human rights (2018), Guide on Article 2 of the convention – Right to
life.
35. International committee of red cross (2013), Guidelines for investigating deaths in custody.
36. House of Lords/House of Commons Joint Committee on Human Rights (2004), Deaths in
Custody, Third Report of Session 2004–05.
37. Independent office for police conduct (2017), Deaths during or following police contact,
statistics for England and Wales 2017/18.
38. INQUEST (2016), Trust, justice and accounability, INQUEST’s submission to CQC
Review of investigations into deaths in nhs trusts.
39. Lindon, G. and Roe, S. (2017), Deaths in police custody: A review of the international
evidence.
40. Marc Bollmann; Morris Tidball-Binz; Bernice Elger and Patrice Mangine (2018),
Investigation of death in custody, monitoring Detention, Custody, torture and Ill-
Treatment
41. Martynowicz, A. (2011), “Oversight of prison conditions and investigations of deaths in
custody: international human rights standards and the practice in Ireland”, The Prison Journal,
91(1), pp: 81-102.
42. Review of the investigative process following a death associated with police contact (2011).
43. Rogan, M. (2012), Deaths in prison custody: Information for Families and Others
Affected.
44. Shaw, H. and Coles, D. (2007), Unlocking the truth: Families' Experiences of the
Investigation of Deaths in Custody. Inquest.
45. The Minnesota protocol on the investigation of potentially unlawful deaths (2016).
46. Wangmo, T.; Ruiz, G.; Sinclair, J.; Mangin, P. and Elger, B. S. (2014), “The investigation of
deaths in custody: a qualitative analysis of problems and prospects”, Journal of forensic and
legal medicine, 25, pp: 30-37.