مطالعه آسیب‌های مربوط به تمامیت جسمانی از دیدگاه آسیب اجتماعی‌شناسی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی- دانشکده حقوق- دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی- دانشگاه شهید بهشتی- تهران- ایران

چکیده

چکیده: در جوامع مدرن امروزی سیاست‌گذاری‌های نامناسب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مایه گسترش آسیب‌های بدنی شده است. سیاست‌‌گذاری‌های عمومی نادرست می‌تواند مایه افزایش جرایم عمدی علیه تمامیت جسمانی مانند قتل، خودکشی و سقط جنین شود. این سیاست‌ها همچنین می‌تواند ارتکاب آسیب‌های غیرعمدی جسمانی علیه اشخاص مانند آسیب‌های مربوط به ایمنی، مصرف کالا و خدمات معیوب، آلودگی محیط زیست و حوادث رانندگی را افزایش دهد. در این میان، حقوق کیفری در مواجهه با آسیب‌های جسمانی رویکردی دوگانه‌‌ دارد. حقوق کیفری در آسیب‌های میان‌فردی و جزئی که احراز رابطه استناد به سادگی امکان‌پذیر است، مداخله می‌کند. اما از موارد کلان و کلی ‌که رابطه مستقیم میان فعل و آسیب وجود ندارد به سادگی می‌گذرد. آسیب اجتماعی‌شناسی اما در مقایسه با حقوق کیفری رویکردی کل‌نگرتر نسبت به مسائل اجتماعی دارد. این رویکرد با آن‌که مداخله حداکثری حقوق کیفری را به مثابه آسیب می‌داند، به موضوعاتی که حقوق کیفری به آنها توجه نمی‌کند، می‌پردازد. آسیب اجتماعی‌شناسی به جای تاکید بر کیفر، اصلاح ساختارهای اجتماعی و رویه‌ها را برای پیشگیری از آسیب‌ها پیشنهاد می‌دهد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با رویکردی انتقادی به موضع حقوق کیفری، آسیب‌های جسمانی وارد به افراد در نتیجه سیاست‌گذاری‌های عمومی را در دو حوزه آسیب‌های جسمانی عمدی و غیرعمدی از چشم‌انداز مطالعات آسیب اجتماعی‌شناسی، مطالعه می‌کند. مقاله با تشریح کاستی‌های نظام حقوقی ایران در برخورد با این آسیب‌ها بر ضرورت توجه نگاه کل‌نگر به آسیب‌های اجتماعی، لزوم مداخله دیگر نهادهای اجتماعی در کنار نظام عدالت کیفری و بهره‌گیری از پاسخ‌های اجتماعی تاکید می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of Bodily Harms in the light of Zemiological Approach

نویسندگان [English]

  • Rahim Nobahar 1
  • esmail ansari 2
1 Faculty of Law, Shahid Beheshti University
2 phd student criminal law and criminology in Shahid Beheshti University Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract: In modern societies improper economic, political, social and cultural policies have resulted in widespread bodily harms. Improper policies increase the intentional bodily crimes such as murder, suicide and abortion. They also facilitate committing unintended physical harms against individuals, such as harms related to safety, consumption of faulty goods and services, environmental pollution and driving accidents. In tackling these harms, criminal law has a dual approach. Criminal law simply intervenes in interpersonal and minor harms where the relation between act and damage is easy to understand. However, in the absence of a direct and clear relationship between act and harm, it simply passes. Conversely, Zemiology, as an academic discipline, has a more holistic approach to social harms and macro damages which are the center of attention for zemiologists. While it presumes that maximization of criminal law intervention is a harm in itself, it criticizes criminal law for its focus on minor offences. It also emphasizes improvement of social structures and processes rather than punishment as the only means of fighting against harms. Taking a descriptive and analytical approach and relying upon a zemiological perspective, this article studies intentional and unintentional physical bodily harms and addresses the shortcomings of Iranian legal system in treatment of these harms. The article insists the necessity of a holistic approach to social harms and involvement of other social institutes for fighting against harms along with using social responses instead of mere punishment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social harm
  • bodily harms
  • Myths of Crime
  • Humanising of Criminal Law
1. ابراهیمی، شهرام (1390). جرم­شناسی پیشگیری، ج 1، چ اول، تهران: میزان.
2. ابراهیمی، شهرام؛ صادق‌نژاد، مجید (1392). «تحلیل جرم شناختی جرایم اقتصادی»، پژوهش حقوق کیفری، سال دوم، ش پنجم، ص 174-147.
3. ابراهیمی، مهرزاد؛ چاکرزهی، عبدالوهاب (1394). «ارتباط میان نرخ جرم و جنایت با تورم و بیکاری در ایران»، پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال چهارم، شمارۀ پیاپی 10، ش دوم، ص 127-1327.
4. اکبلوم، پل (1394). بخش خصوصی و طراحی محصولات با هدف پیشگیری از جرم، ترجمۀ مهدی صبوری­پور، در دانشنامۀ پیشگیری از جرم آکسفورد، چ اول، تهران: میزان.
5. بادینی، حسن و پانته­آ پناهی اصانلو (1391). «نقدی بر قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندۀ خودرو مصوب 1386»، فصلنامۀ پژوهش حقوق خصوصی، سال اول، ش 1، ص 64-39.
6. پیکا، جرج (1389). جرم­شناسی، ترجمۀ علی­حسین نجفی ابرندآبادی، چ اول، تهران: میزان.
7. جعفری، امین (1393). حقوق کیفری کسب‌وکار، چ اول، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهر دانش.
8. حاتمیان، سیمین نجاتی (1393). «تجربة سقط‌جنین‌ ارادی در زنان متأهل شهر تهران»، مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، دورۀ 8، ش 1، ص 187-167.
9. حسینی، سید رضا (1390). بررسی آمار جرایم در ایران 1376-1380، آسیب­های اجتماعی و روند تحول آن در ایران، مقالات اولین همایش ملی آسیب­های اجتماعی در ایران، خرداد 1381، ج 1، چ سوم، تهران: نشر آگه.
10. دیکسردی، والتر (1390). جرم‌شناسی انتقادی معاصر، ترجمۀ میر روح‌الله صدیق، چ اول، ایلام: انتشارات رمان.
11. راغفر، حسین (1390). قدرت، سیاست­های اقتصادی و فساد در ایران، آسیب­های اجتماعی و روند تحول آن در ایران، مقالات اولین همایش ملی آسیب­های اجتماعی در ایران، خرداد 1381، ج 1، چ سوم، تهران: نشر آگه.
12. راغفر، حسین؛ زرگری، نیلوفر؛ سنگری مهذب، کبری (1393). نابرابری در سلامت در ایران، در مجموعه مقالات آسیب­های اجتماعی-اقتصادی، ج 9، تهران: آگاه، چ اول.
13. رحیمی­پور، ایمان؛ حبیب­زاده، جعفر؛ محقق داماد، سید مصطفی؛ فرجیها، محمد؛ امیدی، جلیل (1395). سیاست­ کاهش آسیب در قبال مصرف مواد مخدر «مطالعۀ تطبیقی در نظام عدالت کیفری ایران، پرتغال و کانادا»، پژوهش­های حقوق تطبیقی، دورۀ 20، ش 3، ص 109-84.
14. رستمی، سحر؛ عبدی، فاطمه؛ احمدی، محبوبه؛ دادهیر، ابوعلی (1392). «بررسی تطبیقی قوانین سقط‌جنین در کشورهای جهان»، فصلنامۀ تاریخ پزشکی، سال پنجم، ش هفدهم، ص 111-79.
15. رضائیان، محسن (1391). «مقایسۀ آمار وزارت بهداشت با آمار مرکز آمار ایران پیرامون موارد خودکشی ثبت‌شده در ایران»، مجلۀ تحقیقات نظام سلامت، ش 8(7)، ص 1196- 1190.
16. روستایی، مهرانگیز؛ رحمانیان، حامد (1396). «جرم­های زیست‌محیطی»، دانشنامۀ علوم جنایی اقتصادی، تهران: میزان.
17. ریاضی، سید ابوالحسن؛ نجفیان‌پور، بانودخت (1394). «مقایسۀ عوامل مؤثر فرهنگی-اجتماعی و روان‌شناختی در خودکشی زنان و ایران»، فصلنامۀ تحقیقات فرهنگی ایران، دورۀ هشتم، ش 4، ص 167-143.
18. رئوف حیدری فر، محمد (1391). «مخاطرات انسانی: تهدیدهای امنیتی ناشی از تقابل انسان و محیط»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، ش 81.
19. السان، مصطفی؛ امشاسفند، جعفر؛ دادکیا، مجید؛ آجورلو، حمید (1393). «مطالعۀ تطبیقی تعهد به ایمنی و مسئولیت مدنی نسبت به اسباب‌بازی»، مجلۀ حقوق خصوصی، دورۀ 11، ش 1، ص 133-109.
20. شمس ناتری، محمدابراهیم (1394). شهریاری، بهمن، ماهیت جرم­شناختی رفتارهای منتهی به مخاطرات در مکتب نوظهور زمیولوژی، دانش مخاطرات، دورۀ 2، ش 3، ص 339-325.
21. صادقی فسایی، سهیلا (1393). فراتر از رویکردهای متعارف: قتل به‌مثابه کنش متقابل، مجله مطالعات جامعه­شناختی، دورۀ 21، ش 2، ص 96- 73.
22. عالی­پور، حسن (1388). بزه و نسبی­گری، تازه­های علوم جنایی (مجموعه مقالات)، ج اول، میزان، چ اول، تهران.
23. عباسی، محمود؛ رضوانی، سودابه؛ قاسمی‌پور، سعیده (1394). «شرایط تحقق سقط درمانی در پرتو مطالعۀ تطبیقی»، مجلۀ پزشکی قانونی، دورۀ 21، ش 2، ص 116-107.
24. عطرکار روشن، صدیقه؛ علیزاده، سید شمس­الدین (1394). «برآورد هزینه‌های اقتصادی حوادث ناشی از کار در ایران: مطالعۀ موردی حوادث شغلی سال 1391»، دوماهنامۀ سلامت کار ایران، دورۀ 12، ش 1، ص 19-12.
25. غلامی، حسین (1393). اصل حداقل بودن حقوق جزا، در: حداقل بودن حقوق جزا، چ اول، تهران: میزان.
26. فتحی، سروش و میرمقدم، کاظم (1394). «بررسی تأثیر سرمایۀ اجتماعی بر کاهش میزان جرایم (مورد مطالعه: جوانان شهرستان شهریار)»، فصلنامۀ انتظام اجتماعی، سال هفتم، ش 1.
27. فریادی، مسعود (1395). «آلودگی هوای شهری و مسئولیت راهبردی دولت در پرتو امنیت محیط زیستی»، فصلنامۀ راهبرد، سال بیست‌وپنجم، ش 81، ص 115-89.
28. قاسمی حامد، عباس و خالدی دوبرجی، پری (1391). «مسئولیت خسارت وارده به مصرف­کنندۀ کالای معیوب یا خطرناک در قوانین و مقررات جاری»، فصلنامۀ پژوهش­های اقتصادی، سال دوازدهم، ش دوم، ص 186-169.
29. قماشی، سعید (1393). کرامت انسانی و نقش آن در جرم­انگاری، چ اول، تهران: میزان.
30. معاونت حقوقی و امور مجلس سازمان تأمین اجتماعی (1383). قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی: تاریخچه­ای مختصر از روند شکل­گیری قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی، چ اول، تهران: آتیه.
31. رجب­لاریجانی، مهسا (1396). مطالعۀ علل جامعه‌شناختی جرایم خشونت، تجاوز و سرقت و آسیب­های قربانیان آنها، در: گزارش وضعیت اقشار آسیب­پذیر و آسیب­دیدگان اجتماعی: 1382-1396 (مجموعه مقالات)، ویراستار سعید معیدفر، چ اول، تهران: آگاه.
32. مک‌مالین، کوین (1396). حقوق ناظر بر مواد غذایی (حق بر غذا) چارچوب­های داخلی، اروپایی و بین‌المللی، ترجمۀ سودابه رضوانی و محبوبه منفرد، چ اول، تهران: میزان.
33. مکیان، سید نظام­الدین؛ لطفی، عزت­الله (1394). «علل اقتصادی خودکشی (مطالعۀ موردی اقتصاد ایران)»، مجلۀ علمی-پژوهشی سیاستگذاری اقتصادی، سال هفتم، ش 13، ص 186-163.
34. موحد، مجید؛ عظمت، سها؛ معاون، زهرا (1393). «مطالعۀ عوامل فرهنگی مرتبط با نگرش نسبت به سقط‌جنین (مطالعۀ موردی: جوانان 18 تا 29 ساله شهر شیراز)»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، ش 1، ص 111-87.
35. موسوی مجاب، سید درید؛ رفیع­زاده، علی (1394). دامنۀ مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در قانون مجازات اسلامی،
پژوهش­های حقوق کیفری، سال چهارم، ش 13، ص 147-169.
36. میرمجیدی، سپیده؛ حبیب­زاده، محمدجعفر؛ فرجیها، محمد؛ امیدی، جلیل (1395). «تحلیل برساخت­گرایانۀ فرایند جرم­انگاری در ایران براساس نظریۀ واقعیت اجتماعی جرم»، پژوهش حقوق کیفری، سال چهاردهم، ص 172-145.
37. نجفی ابرندآبادی، علی­حسین (1390). «از جرم‌شناسی تا آسیب اجتماعی­شناسی»،  یادنامۀ شادروان دکتر رضا نوربها، ضمیمه مجلۀ تحقیقات حقوقی، دانشکدۀ حقوق دانشگاه شهید بهشتی، (56)، ص 1032-1015.
38. --------------------- (1395). جرم‌شناسی در آغازۀ هزارۀ سوم: دیباچه کتاب دانشنامۀ جرم‌شناسی، علی­حسین نجفی ابرندآبادی و حمید هاشم بیگی، چ چهارم، ویراست چهارم، تهران: گنج دانش.
39. ---------------------- (1395)، جرم­شناسی حقوقی (درآمدی بر جرم­شناسی حقوق کیفری عمومی)، مجموعه مقاله­های تازه­های علوم جنایی زیر نظر علی­حسین نجفی ابرندآبادی، چ دوم، ویراست دوم، تهران: میزان.
40. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، از جرم­شناسی انتقادی تا جرم­شناسی امنیتی، تقریرات درس جرم­شناسی، دوره دکتری حقوق کیفری و جرم­شناسی، تهیه و تنظیم: سکینه خانعلی­پور واجارگاه و مهدی قربانی، دانشکدۀ حقوق دانشگاه شهید بهشتی، نیمسال دوم سال تحصیلی91-92. قابل دسترس در: www.lawtest.ir
41. --------------------- (1393)، درآمدی بر اساسی­سازی حقوق کیفری، در: در تکاپوی حقوق عمومی، به کوشش علی اکبر گرجی ازندریانی، چ اول، تهران: جنگل.
42. ------------------- (1389). دربارۀ تحولات جرم­شناسی، دیباچه در: دانشنامۀ جرم­شناسی آکسفورد، ترجمه حمیدرضا ملک محمدی،  ج 1، چ اول، تهران: میزان.
43. ----------------------- (1393). سیاست جنایی: از مدل­ها تا جنبش­ها، دیباچه مترجم در: نظام­های بزرگ سیاست ­جنایی، می­ری دلماس مارتی، چ دوم، تهران: میزان.
44. ----------------------- (1396). سیاست جنایی، دانشنامۀ علوم جنایی اقتصادی، تهران: میزان.
45. ------------------------ (1396). جنایات بین­المللی و جرم­شناسی، دیباچه در: حمیدرضا نیکوکار، «به کوشش» جرم­شناسی فراملی؛ به‌سوی جرم­شناسی جنایات بین­المللی، چ اول، تهران: میزان. 
46. نوبهار، رحیم (1393). اصل کاربرد کمینۀ حقوق کیفری، در: حداقل بودن حقوق جزا، چ اول، تهران: میزان.
47. نیازپور، امیرحسن (1393). «اساسی‌سازی حقوق پیشگیری از جرم در ایران»، پژوهش­های حقوق کیفری، سال دوم، ش 6، ص 111-91.
48. هوساک، داگلاس (1390). جرم­انگاری افراطی، ترجمۀ محمدتقی نوری، چ اول، تهران: مجد.
49. ------------- (1393). حقوق کیفری به‌مثابۀ آخرین راه­حل، ترجمۀ مهرانگیز روستایی، در: حداقل بودن حقوق جزا، حسین غلامی و همکاران، میزان، تهران، چ اول.
50. وان­هام، فرانسواز (1392). آسیب اجتماعی­شناسی: رشتۀ جدید، توسعۀ قلمرو جرم‌شناسی؟، ترجمۀ سید حسین حسینی و اقبال محمدی، دایره‌المعارف علوم جنایی (مجموعه مقاله­های تازه­های علوم جنایی)، کتاب دوم، چ اول، تهران: میزان.
51. ودادهیر، ابوعلی؛ حسین‌نژاد، فهیمه (1392). برساخت اجتماعی جرم و کج‌روی: تأملی جامعه‌شناختی، رهیافت­های نوین پیشگیری از جرم، ج 3، معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم، تهران: انتشارات روان­شناسی و هنر.