توجیه اِعمال مجازاتهای اجتماعی بر مبنای تدرّج تعزیر

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز

2 عضو هیأت علمی دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی (ره)

چکیده

بررسی منابع فقهی حاکی از این است که تعیین واکنش تعزیری به تشخیص حاکم واگذار شده است. بی شک، تبیین نحوه‌ی عملکرد قاضی در تشخیص و تعیین مناسب‌ترین و مؤثرترین واکنش تعزیری، از موضوعات مهمّی است که در پرتو آن می‌توان جایگاه مجازات‌های اجتماعی در سیاست کیفری اسلام را تبیین نمود. مقاله‌ی حاضر با اتخاذ روش توصیفی-تحلیلی، این مسأله را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که قاضی مکلّف به رعایتِ مراتب و درجات تعزیر است و جهت حرکت او در گزینش واکنش اصلح، از خفیف‌ترین واکنش‌ها به سمت شدیدترین آن‌ها (الأسهل فالأسهل) می‌باشد. این امر به نوبه‌ی خود، گاهی مستلزم گزینش مجازات‌های اجتماعی است و لذا در مواردی که مقتضای تدرّج تعزیر انتخاب مجازات اجتماعی است، به کار گیری اقدام یا عقوبتی غیر از آن، مشروعیت نخواهد داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Justification of community punishments' exercising on the basis of hierarchy of reactions

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hadi Sadeghi 1
  • Javad Riahi 2
1
2
چکیده [English]

An examination of the sources of Islamic jurisprudence demonstrates that determination of the discretionary punishment has been given to the expediency of judge. The explanation of the quality of recognizing discretionary punishment by judge, undoubtedly, is one of the important subject matters by which the community punishments' station in the Islamic criminal policy is demonstrated. The present study using a descriptive–analytical method, has examined the matter and has found out the judge should "observe" the hierarchy of reactions and His movement for Selection of the most advisable reaction should be from the most soft reactions to the most severe ones. This, in itself sometimes necessitates Selection of community punishments. Therefore, in situations that necessity of hierarchy's observance necessitating the selection of the community punishment, it is illegitimate to exercise another reaction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • necessity
  • Utility
  • merit
  • hierarchy of reactions
  • community punishment
  1. ابن اخوه، محمدبن محمد بن احمد القریشی (1360). معالم القربه فی احکام الحسبه (آئین شهرداری). ترجمۀ جعفر شعار، چ دوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  2.  ابن روزبهان، فضل الله (بی­تا). سلوک الملوک، چ اول، تهران: خوارزمی.
  3.  باهری، محمد (1380). نگرشی بر حقوق جزای عمومی، چ اول، تهران: مجد.
  4.  بهائى عاملى، بهاءالدین محمد بن حسین و ساوجى، نظام بن حسین (بی­تا). جامع عباسى و تکمیل آن. ج 2، تحقیق و تصحیح: شیخ على محلاتى حائرى، چ اول، تهران: مؤسسة منشورات الفراهانی.
  5.  جعفرى، محمدتقی (1419ق). رسائل فقهى‏، چ اول، تهران: مؤسسة منشورات کرامت. ‏
  6.  صادقی، محمدهادی (1373). گرایش کیفری سیاست جنایی اسلام، رسالۀ دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
  7.  غزالی، امام محمد. احیاء علوم‌الدین: ربع عادات، ترجمۀ مؤیدالدین خوارزمی، چ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. 1366.
  8.  فارابی، ابو نصر محمد (1358). سیاست مدینه، ترجمۀ سید جعفر سجادی، بی­چا، تهران: انتشارات انجمن فلسفه.
  9.  ماوردی، علی بن محمد (1383). آیین حکمرانی (احکام السلطانیه و الولایات الدینیه). ترجمه و تحقیق: حسین صابری، چ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  10.  مشکینی، علی (1359). امر به معروف و نهی از منکر، بی­نا، تهران: یاسر.
  11.  منتظری، حسین­علی (1379). مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج 3، ترجمۀ محمود صلواتی. چ سوم. تهران: نشر سرایی.
  12.  مهرپور، حسین (بی­تا). «سرگذشت تعزیرات: نگرشی بر سیر قانونگذاری تعزیرات در جمهوری اسلامی ایران»، مجلۀ کانون وکلا، ش 148 و 149.
  13.  نوری همدانی، حسین (1379). امر به معروف و نهی از منکر، ترجمۀ محمدمحمدی اشتهاردی، چ هشتم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
  14.  ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى (1385). دعائم الإسلام، چ دوم. قم:‏ مؤسسة آل‌البیت (ع).
  15.  ابن سعید، یحیى بن احمد (1386). نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه و النظائر، تحقیق و تصحیح: نورالدین‏ واعظى، چ اول، ‏نجف: مطبعة الآداب. ‏
  16.  برقى، احمد بن محمد بن خالد (1371). المحاسن‏. ج ‏1، تحقیق و تصحیح: جلال‌الدین‏ محدث، چ دوم، قم:‏ دار الکتب الإسلامیة.
  17.  حسینی مراغی، سیدمیرعبدالفتاح بن علی (بی­تا). عناوین الفقهیه، ج 2، بی­چا، بی­جا، بی­نا.
  18.  رملی، شمس الدین محمد (بی­تا). نهایه المحتاج الی شرح المنهاج، ج 8، بی­چا، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  19.  صافی­گلپایگانی، لطف­الله (بی­تا). التعزیر انواعه و ملحقاته، بی­چا، قم: مؤسسۀ النشر الإسلامی التابعه لجامعه المدرسین.
  20.  طباطبائى، سید على بن محمد بن ابى معاذ ‏(1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. ج 15، تحقیق و تصحیح: محمد بهره‏مند، محسن قدیرى، کریم انصارى و على مروارید، چ اول، ‏قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  21.  فاضل هندى، محمد بن حسن اصفهانى (1416ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ج 2، تحقیق و تصحیح:‏ گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامى، چ اول، قم: ‏دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.‏
  22. کلینی، محمدبن یعقوب بن اسحاق (1429ق). الکافی، ج‏ 14، چ اول، قم: دارالحدیث.
  23.  نجفى، محمد حسن بن باقر (بی­تا). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام.، ج 21، تحقیق و تصحیح: شیخ عباس قوچانى، چ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.